Een glacioloog na de aardverschuiving bij Blatten: "Wat zouden de Zwitserse bergen zijn als ze niets meer waren dan een landschap van bruin puin?"

Mevrouw Jacquemart, welke rol speelde klimaatverandering bij de gebeurtenissen in Blatten?

Dat is de vraag van één miljoen dollar. Enerzijds zijn de veranderingen die klimaatverandering met zich meebrengt voor het hooggebergte ronduit ingrijpend. Dat zien we bijvoorbeeld als we kijken naar het terugtrekken van gletsjers, de veranderingen in de sneeuwcondities in skigebieden en het feit dat routes hoog in de bergen die ooit veel werden gebruikt, niet meer toegankelijk zijn.

Omdat het warmer wordt?

Deze veranderingen worden vooral veroorzaakt door hogere temperaturen, meer water beschikbaar door smeltende sneeuw en ijs en meer neerslag op grote hoogte, die als regen in plaats van sneeuw valt. Dit zijn allemaal factoren die niet bevorderlijk zijn voor de stabiliteit van rotswanden.

Deskundigen zijn tot nu toe stil gebleven over de rol van klimaatverandering. Waarom is het zo moeilijk om hier een duidelijke uitspraak over te doen?

Als we naar één extreme gebeurtenis kijken, is het heel moeilijk om te zeggen dat die het gevolg is van klimaatverandering. Om dat te laten gebeuren, moeten we weten dat de gebeurtenis niet zou hebben plaatsgevonden zonder klimaatverandering. Misschien zou het pas over 100, 200, 500 of 1000 jaar gebeuren. Vanuit het perspectief van risicomanagement is de relevante vraag of deze gebeurtenissen vaker voorkomen.

Zijn er gegevens hierover?

Voor zulke grote, zeldzame gebeurtenissen is het nog steeds erg moeilijk om te kwantificeren. Onze kennis van de natuurkunde vertelt ons dat de veranderingen die de klimaatverandering in het hooggebergte teweegbracht, wellicht van invloed waren op de gebeurtenissen in Blatten. Maar of het de doorslaggevende factor was voor de timing en omvang, is veel moeilijker te beantwoorden.

Welke rol speelde het ontdooien van de permafrost? Kunnen we zeggen op welke hoogte de grond permanent bevroren is en hoe deze grens is verschoven?

De grens hangt ervan af of de hellingen naar het noorden of zuiden gericht zijn. Grofweg ligt de permafrostgrens tussen de 2700 en 3000 meter. Er zijn duidelijke aanwijzingen dat deze grens naar boven is verschoven. Hierdoor zijn steile hellingen bijzonder instabiel. Maar het ontdooien van de permafrost is niet de enige oorzaak van aardverschuivingen. Het hangt ook af van de geologie en topografie.

Om grote rotsmassa's te laten instorten, zoals bij Kleiner Nesthorn gebeurde, moet de permafrost niet alleen aan het oppervlak ontdooien, maar ook op grote diepte. Is dat überhaupt mogelijk?

Als je je voorstelt dat je een warmtelamp op de berg houdt, zullen alleen de bovenste lagen ontdooien. De warmte dringt niet snel diep in de grond door. Als het gesteente echter ernstig gebarsten is en bijvoorbeeld de met ijs gevulde scheuren ontdooien, kan het water grote diepte bereiken en het gesteente instabiel maken. Het hangt dus altijd af van de interactie van meerdere factoren. Permafrost is een belangrijke factor, maar zeker niet de enige.

Hoe goed wordt de permafrost in Zwitserland gemonitord?

Veel beter dan in de meeste landen ter wereld. Het Zwitserse permafrostmonitoringnetwerk Permos monitort de permafrost op 27 locaties in de Zwitserse Alpen. Je kunt heel precies volgen hoe de temperaturen in de boorgaten stijgen. Natuurlijk kun je niet elke rotswand in de gaten houden. Maar vergeleken met andere landen weten we heel goed welke veranderingen hier gaande zijn.

ETH

Glacioloog en docent aan de vakgroep Civiele Techniek, Milieutechniek en Geotechniek, leerstoel Glaciologie, ETH Zürich.

Rotsval, aardverschuivingen, puinstromen en ijs- en sneeuwlawines zijn er altijd geweest. In hoeverre zullen deze gebeurtenissen veranderen als gevolg van klimaatverandering in Zwitserland en de Alpen?

We zien al dat de hoeveelheid vallende stenen daadwerkelijk toeneemt, dat wil zeggen de hoeveelheid stenen die klein is, zo groot als een voetbal of een auto. Bij langere observatiereeksen, tot wel twintig jaar, kunnen de verschuivingen in frequentie daadwerkelijk worden gemeten. Maar bij zeer zeldzame gebeurtenissen is het moeilijker.

Hoe kun je veranderingen in zulke grote gebeurtenissen vastleggen?

In plaats van naar een lange periode te kijken, kunnen we naar heel grote gebieden kijken. Een voorbeeld hiervan is het kustgebergte in Alaska en Canada. Dit is een zeer groot aaneengesloten gebied dat bedekt is met gletsjers en een hooggebergtekarakter heeft, zoals de Alpen. Satellietgegevens tonen aan dat grote ijslawines vaker voorkomen. Er wordt dan ook verwacht dat dit ook in de Alpen vaker gaat gebeuren. Het is echter heel moeilijk om dit te kwantificeren.

Wordt het gevaarlijker in de Alpen?

Ja en nee.

Betekent dit dat klimaatverandering verschillende effecten en verschillende gevaren en risico's heeft?

We zien een duidelijke trend in lawines. Op lage hoogte komen minder lawines voor, omdat daar minder sneeuw ligt. Op grote hoogte nemen we echter doorgaans een toename van lawineactiviteit waar, zolang er nog sneeuw valt. Omdat bij iets hogere temperaturen de sneeuwval heviger kan zijn. Met ijslawines is het hetzelfde: als de gletsjer weg is, hebben we geen ijslawines meer. Over vijftig jaar zouden dezelfde reeks processen die we bij Kleiner Nesthorn hebben waargenomen, niet mogelijk zijn zonder gletsjers. Maar misschien zouden de rotsmassa's dan wel in een klein meer zijn gevallen, waardoor er weer een waterval zou zijn ontstaan.

Hoe zit het met puinstromen zoals we die in Blatten zagen?

Bij puinstromen ligt er doorgaans meer los materiaal rondslingeren vanwege de toegenomen rotsval en het terugtrekken van de gletsjers. Dit kan veroorzaakt worden door hevige regenval of hevige sneeuwsmelt. We zien nu puinstromen uit gebieden waar we dat in het verleden niet zagen, zelfs boven de boomgrens.

Waarom was de gebeurtenis in Blatten zo gewelddadig?

Eerst ontstond er instabiliteit op de berghelling van de Kleine Nesthorn. Ongeveer tweeënhalve week geleden werd het bekend: Wauw, daar zijn heel veel rotsmassa's in beweging. Dat was de eerste bron van gevaar. Het materiaal uit de watervallen van de Nesthorn werd vervolgens afgezet op de Birchgletsjer.

Wat waren de gevolgen?

Er lag een enorme hoop rotsen op een relatief kleine gletsjer, waardoor de druk op de gletsjer enorm toenam. IJs is geen bijzonder stabiel materiaal, waardoor gletsjers ‘stromen’. Op een gegeven moment kon de gletsjer deze druk niet meer aan. Wat precies heeft geleid tot de afbraak van deze massa – dat wil zeggen het gletsjerijs met deze hele berg rots – weten we nog niet.

Heb jij een vermoeden?

Het kan ook zijn dat de gletsjer het simpelweg begeven heeft. Het is echter ook mogelijk dat er materiaal van bovenaf naar beneden viel en de hele massa in beweging zette. Het regende ook. Natuurlijk brengt dit extra lasten met zich mee. De toch al hoge waterdruk onder de gletsjer, dus tussen het gesteente en het ijs, kon daardoor nog verder toenemen. De gletsjer kan over deze waterlaag glijden omdat er dan heel weinig wrijving is aan de basis. Uiteindelijk stortte het hele ding op catastrofale wijze in. Ondanks al mijn voorkennis had ik mij de beelden nooit zo kunnen voorstellen.

Glijden gletsjers sneller door klimaatverandering?

In Blatten maakte dat niet uit. Maar er zijn ook gletsjers die vastgevroren zijn aan de vaste rotsbodem. Als het ijs hier opwarmt, kan de beweging van de gletsjer versnellen. Een dergelijk geval is te vinden in de Grandes-Jorasses, boven de Aostavallei. Uit boringen blijkt dat bepaalde delen van de gletsjer zijn opgewarmd tot 0 graden Celsius, tot aan de vaste rotsbodem. Als deze stukken te groot worden, kan de gletsjer instorten.

Is dit al eerder gebeurd?

Ja, in 1895, voordat de klimaatverandering begon. Toen brak bij de Altels in het Berner Oberland ongeveer 4 miljoen kubieke meter ijs af. De oorzaak ligt waarschijnlijk in een aantal warme zomers met veel regenval.

De rotsval bij Kleiner Nesthorn doet denken aan de rotsval bij Bondo in 2017. Zijn er overeenkomsten?

Ja, die bestaan ​​al. Op dat moment was er een groot stuk rots op de Piz Cengalo afgebroken. Deze viel op een kleine gletsjer en veroorzaakte een puinstroom die de vallei in rolde. Het verschil is dat het gesteente in één stuk afbrak en dat de impact ervoor zorgde dat de gletsjer smolt. Op de Kleine Nesthorn ontstonden zo veel kleine rotspartijen dat de gletsjer het niet meer kon dragen.

Twee grote rotspartijen binnen acht jaar. Kunnen we dit nog steeds toeval noemen?

Er waren er eigenlijk drie. Vorig jaar vond er in Val Roseg in Engadin een grote rotsval plaats. Het proces verliep iets anders. Daar bevond de gletsjer zich boven het gebroken gesteente. Je denkt bij jezelf: Wow, als dit zo doorgaat, dan leven we echt in een andere wereld. Maar als er in de komende vijftien tot twintig jaar niets soortgelijks gebeurt, dan was er sprake van een willekeurige opeenstapeling van gebeurtenissen. Dat is het vervelende aan statistieken.

Was u als glacioloog ook geschokt door de omvang van de verwoesting in Blatten?

Absoluut. Ik was erg geschokt. Ook de wetenschappelijke aspecten en vragen zijn voorlopig bijzaak. Wat er gebeurd is, is gewoonweg moeilijk te bevatten.

Ze brengen veel tijd door in de bergen en bij gletsjers. Wat betekenen deze ontwikkelingen voor de bergen als plek om te wonen en thuis te zijn? Heeft u hier ook privé last van?

Jazeker. Het idee dat de Zwitserse Alpen tegen het einde van de eeuw zonder gletsjers zullen zijn, vind ik schokkend. Wij moeten omgaan met natuurrampen. Dit leidt altijd tot problemen. Maar de kwesties rond watervoorziening en toerisme zijn veel ingrijpender. Want wat zouden de Zwitserse bergen zijn als ze enkel uit bruin puin bestonden? Deze foto van de Alpen raakt mij diep. Ik ben opgegroeid in de bergen en heb een sterke band met dit landschap.